Η-ΕΓΓΟΝΗ-ΕΞΩΦΥΛΛΟ Η Εγγονή
του Bernhard Schlink
μτφρ. Απ. Στραγαλινός
Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα 2023
Τα έργα του Bernhard Schlink είναι, στην ουσία τους, συναντήσεις. Στα περισσότερα, αν όχι σε όλα, ο συγγραφέας ανοίγει μια βεντάλια ποικίλων συναντήσεων με πρόσωπα και γεγονότα, με απόντες και με παρόντες, και, κυρίως, με το πρόσφατο γερμανικό ιστορικό παρελθόν μαζί με το μεταγενέστερο παρόν. Η γερμανική ιστορία διαλέγεται διαρκώς με τους ήρωες. Τα προσωπικά φορτία, ο Schlink τα αποτυπώνει ως είδωλο του κόσμου. Πού και πού, διακρίνουμε στα κείμενά του φευγαλέες συναντήσεις των ηρώων του με τον εαυτό τους. (Βλ. Τα παλιότερα εμβληματικά έργα του Διαβάζοντας στη Χάννα, Ο Γυρισμός, Όλγα ).
Με τον ίδιο τρόπο, στο τελευταίο μυθιστόρημά του, (Η Εγγονή
Από τη μια, η τότε χωρισμένη Γερμανία, η Ανατολική, με τα δικά της χαρακτηριστικά, και η Δυτική, με την υπεροχή της, δυο κράτη με διαφορετικές κουλτούρες, κληροδοτούν διαφορετικές αξίες στους πολίτες τους. Από την άλλη, μετά την πτώση του τείχους, η ενοποιημένη πια Γερμανία, υφίσταται σταδιακά τις πιο επικίνδυνες κοινωνικές ρηγματώσεις, καθώς γιγαντώνονται τα ιδεολογικά μορφώματα του σκοτεινού ναζιστικού παρελθόντος.
Η νεαρή ηρωίδα του μυθιστορήματος, η δεκατετράχρονη Ζίγκρουν, η εγγονή, μετά την πτώση του τείχους, ζει με την οικογένειά της σε μια κοινότητα νεοναζί, που αποφεύγουν τον συγχρωτισμό με άλλους, έχουν τις γιορτές τους,- ο Schlink τις αποδίδει με αξιοθαύμαστη φωτογραφική ακρίβεια-, τραγουδούν τα εθνικιστικά τραγούδια τους, θαυμάζουν τον Χίτλερ, ομνύουν στην καθαρότητα της Αρίας φυλής και πιστεύουν φανατικά σε μια εντελώς πλαστογραφημένη όψη της γερμανικής ιστορίας.
Όλο αυτό το φασιστικό τέρας αντισταθμίζεται στο μυθιστόρημα με το συγκινητικά καλό, που καθρεφτίζεται στο πρόσωπο του εβδομηντάχρονου γενναιόδωρου Κάσπαρ, -πού παραπέμπει άραγε το όνομάτου;- ο οποίος για τις ανάγκες του μύθου εξιδανικεύεται1. . Ο Schlink καταφέρνει με τρόπο ανεπιτήδευτο και χαμηλόφωνο να ζωγραφίσει έναν πολύ γλυκό, ήπιο, εξαιρετικά καλλιεργημένο ήρωα, συναισθηματικό, δοτικό, και, εν μέρει, ματαιωμένο. Ο Κάσπαρ ζει στο Βερολίνο και αγαπά τα βιβλία. Γι’ αυτό, άλλωστε, διατηρεί ένα μικρό βιβλιοπωλείο στην πόλη.
Αριστοτεχνικά, όπως πάντα, ο συγγραφέας δίνει πρωταγωνιστικό ρόλο όχι μόνο στα πρόσωπα, αλλά και στο κοινωνικοϊδεολογικό πλαίσιό τους. Από τη μια, οι νεοναζί γονείς της νεαρής ηρωίδας, με επικίνδυνα τραχείς τρόπους και απειλητικές συμπεριφορές στους αλλότριους, και από την άλλη, ο φωτεινός Κάσπαρ, ως ο εντελώς αντίθετος πόλος.
Ανάμεσά τους, η νεαρή Ζίγκρουν. Αγαπά τους γονείς της, εμπιστεύεται και, ταυτόχρονα, δεν εμπιστεύεται τον Κάσπαρ και θαυμάζει απεριόριστα την Ίρμα Γκρέζε, την επονομαζόμενη «ύαινα του Άουσβιτς», που καταδικάστηκε σε θάνατο για εγκλήματα πολέμου.
Όταν ο Κάσπαρ μένει μόνος, μετά τον ανορθόδοξο θάνατο της Ανατολικογερμανίδας γυναίκας του, της Μπίργκιτ, επιχειρεί ένα επικίνδυνο ταξίδι αναζήτησης. Αρχίζει, ακολουθώντας ασύλληπτες διαδρομές, να ξετυλίγει τα νήματα ενός καλά κρυμμένου μυστικού.
Γενεσιουργός αιτία που οδηγεί τα βήματα και τις αναζητήσεις του είναι ένα αυτοπροσωπογραφικό ημιτελές κείμενο της γυναίκας του, που το διαβάζει στον υπολογιστή της, μετά το θάνατό της. Το εγκιβωτισμένο στο μυθιστόρημα κείμενο, (όπως ακριβώς συμβαίνει και στο παλιότερο Ο Γυρισμός ), «ξυπνάει» τον Κάσπαρ, που, μετά από σαράντα χρόνια συμβίωσης, ανακαλύπτει μιαν άγνωστή του Μπίργκιτ. Αναστοχάζεται την κοινή ζωή τους και αναρωτιέται για το δικό του ρόλο στη σχέση τους.
Συναντιέται με την κόρη, την Σβένια, και με την εγγονή της γυναίκας του, την Ζίγκρουν, που ζουν σε μια κοινότητα νεοναζί. Τολμά να μπει σε μια ρατσιστική, εχθρική και επιθετική οικογένεια. Το κουβάρι των συγκλίσεων, των αποκλίσεων και των συναινέσεων σταδιακά ξεδιπλώνεται. Ο Κάσπαρ επιδιώκει να χτίσει γέφυρες με την εγγονή της γυναίκας του, τη νεαρή Ζίγκρουν, προσφέροντας τον χρόνο του, γοητευτικά πνευματικά ερεθίσματα, αισθήματα και απέραντη επιείκεια και υπομονή. Τι, άραγε, προσδοκά ο Κάσπαρ; Να καλύψει ένα δικό του κενό; Άλλωστε πάντα ήθελε παιδιά. Να εκπληρώσει το χρέος, που δεν κατάφερε ή δεν θέλησε να επωμιστεί η Μπίργκιτ; Να σώσει το νεαρό κορίτσι από το τέρας του ναζισμού;
Πώς μπορεί να πλησιάσει μιαν έφηβη, βουτηγμένη στα πιο τοξικά απόνερα; Αυτός κι αν είναι γόρδιος δεσμός. Η μύηση στην τέχνη (λογοτεχνία, ζωγραφική, μουσική), που γίνεται εκ μέρους του με τρόπο τρυφερό και διακριτικό, είναι πάντα ένας τρόπος να αποτρέψεις το κακό. Με αγάπη, έμπνευση και αισθητική οξυδέρκεια, ο Κάσπαρ προσφέρει με την καρδιά του άϋλα και υλικά πνευματικά δώρα στην μονολιθική, σκληρή (;)και σκληραγωγημένη έφηβη. Ο κόσμος της Ζίγκρουν γεμίζει με αναγνώσεις, με τα χρώματα και το φως της ζωγραφικής, με τη μαγεία της μουσικής. Εξαιρετικές, σχεδόν καθηλωτικές, οι σελίδες, που αποτυπώνουν όλο το γοητευτικό τελετουργικό της μύησης στην τέχνη από μια ανδρική φιγούρα. Τα πρώτα βήματα προσέγγισης γίνονται. Αλλά μέχρι εκεί. Το κλίμα της οικογένειας είναι απαγορευτικό.
Η εξέλιξη της Ζίγκρουν είναι τραγικά προβλέψιμη, καθώς εντάσσεται σε μια περιθωριακή ομάδα ομοϊδεατών δολοφόνων. Μια χαμένη ζωή, που, όμως, στις σελίδες του Schlink, έχει συνέχεια αναπάντεχη και απρόβλεπτη. Εικάζεται ότι ανοίγει μια χαραμάδα, γεμάτη νότες και μουσική, όλα δώρα του «θετού» παππού. Η μύηση, άραγε, μεταμορφώθηκε σε έναν δρόμο καθαρτήριο και λυτρωτικό;
Το μυθιστόρημα του Schlink και το εγκιβωτισμένο κείμενο της Μπίργκιτ έχουν συναρπαστική πλοκή, σχεδόν αστυνομική, και μια πινακοθήκη ετερόκλητων προσώπων, που έχουν ενδιαφέρον. Ο αναγνώστης, διαβάζει τις αφηγήσεις δυο αφηγητών. Μετά την ανάγνωση, δεν θα ξεχάσει εύκολα την περιπετειώδη αναζήτηση του ήρωα. Θα θυμάται για πολύ καιρό και την τρυφερότητά του. Θα προβληματιστεί, επίσης, για τα σύγχρονα επικίνδυνα πολιτικά φαινόμενα της Γερμανίας και, ίσως, όλης της Ευρώπης.
Εύη Ζερβού- Καλλιακούδη
1.Η «αγιοποίηση» του ήρωα συμβαίνει συχνά στη γερμανική λογοτεχνία του 21ου αιώνα, όταν παρουσιάζονται ήρωες που ανήκουν στη γενιά της ενοχής, δηλ. όταν πρόκειται για τα παιδιά των Γερμανών που συμμετείχαν στον πόλεμο. Σε αυτήν τη γενιά άλλωστε και στη λεγόμενη κουλτούρα της ενοχής ανήκει ηλικιακά και ο συγγραφέας.
